Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Bydgoszczy

POSTANOWIENIE

Dnia 21 października 2024 r.

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Tadeusz Górka

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2024 r. w B.
na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - (...) Zarząd (...) w B.

przeciwko S. K.

o zapłatę

po rozpoznaniu skargi na orzeczenie referendarza sądowego

postanawia:

stwierdzić swą niewłaściwość miejscową i sprawę przekazać do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w G., Wydziałowi Gospodarczemu.

Sędzia Tadeusz Górka

Sygn. akt VIII GNc 5089/23

UZASADNIENIE

Z uwagi na skuteczne wniesienie przez powoda skargi na postanowienie referendarza sądowego o przekazaniu sprawy z dnia 23 maja 2024 roku postanowienie to utraciło moc (art. 398 ²² § 3 kpc).

W skardze na orzeczenie referendarza sądowego strona powodowa wskazała, że podstawą żądania nie jest kara umowna za odstąpienie od umowy a kara umowna za przedłożenie dokumentacji projektowej po umownym terminie. Przyznał, że odstąpił od umowy, ale na prośbę pozwanej wyraził zgodę na dalsze kontynuowanie umowy (str. 3 skargi). Wskazał, że oświadczenie o odstąpieniu od umowy może być cofnięte jeśli druga strona wyrazi na to zgodę. Ponadto w myśl § 21 ust. 6 umowy strony postanowiły, że odstąpienie ma skutki na przyszłość, a nie skutek ex tunc.

Sąd jest zobowiązany orzec ponownie w tym zakresie (art. 398 ²² § 5 kpc).

Strony łączyła umowa o prace projektowe nr (...) z dnia 7 lipca 2020 r., od której to wskutek okoliczności powstałych z winy pozwanego powód odstąpił na mocy oświadczenia zawartego w piśmie z dnia 4 grudnia 2020 r. Dochodzone roszczenie ma podstawę w obowiązku zapłaty kary umownej zastrzeżonej na wypadek w § 18 ust. 5 pkt 1 i 2 przedmiotowej umowy tj. przedłożenia dokumentacji projektowej po umownym terminie.

W pozwie właściwość pozwu uzasadniono przepisem art. 46 k.p.c. – powód skorzystał z § 27 umowy.

Sąd zważył, co następuje

Powód ma rację wskazując, że wywodzi swoje roszczenie nie z kary umownej za odstąpienie od umowy a kar umownych za przedłożenie dokumentacji projektowej po umownym terminie. Wynika to wprost z uzasadnienia pozwu (str. 9-10), tak samo jak fakt, że strona powodowa odstąpiła od umowy pismem datowanym na 4 grudnia 2020 roku.

Sąd nie podziela poglądu ze skargi na orzeczenie referendarza sądowego (str. 3) o możliwości cofnięcia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Po pierwsze w orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie (Wyrok SA w Rzeszowie z 14.02.2013 r., I ACa 490/12, LEX nr 1286601), wyraził on przekonanie, że istnieje prawna możliwość odpowiedniego zmodyfikowania złożonego już wcześniej oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jeżeli taki stan rzeczy akceptuje kontrahent odstępującego, tym bardziej, że zgodnie z zawartą przez strony umową, umowne prawo odstąpienia od umowy przysługiwało obu stronom. Sąd Apelacyjny powołał się na Wyrok SN z 16.11.2005 r., V CK 350/05, LEX nr 176353. Dotyczy on wyłącznie modyfikowania złożonego już wcześniej oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jeżeli taki stan rzeczy akceptuje kontrahent odstępującego. Orzeczenia te nie dotyczą możliwości cofnięcia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Z kolei w komentarzu powołanym przez stronę powodową nie ma żadnego uzasadnienia dla poglądu o możliwości cofnięcia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Orzeczenie zaś tam przywołane dotyczą nieznanych stanów faktycznych w kontekście formy w jakiej oświadczenie o odstąpieniu od umowy powinno być złożone w sytuacji gdy strony, w okolicznościach sprawy, zastrzegły dla nie jej ważności formę pisemną (§ 21 ust. 3 umowy).

Z kolei Sąd, wyłącznie na potrzeby badania właściwości Sądu i w oparciu o dowody i okoliczności podane przez stronę powodową, podziela pogląd, że po dotarciu oświadczenia o odstąpieniu od umowy do jego adresata skutki oświadczenia nie mogą być uchylone, nawet za jego zgodą. Późniejszą, po nastąpieniu skutku odstąpienia, zgodę strony, do której skierowane zostało oświadczenie o odstąpieniu należy traktować jako przyjęcie oferty zawarcia umowy kreującej taki sam, lecz już nie ten sam stosunek prawny. Z chwilą skuteczności oświadczenia o odstąpieniu ustaje bowiem więź obligacyjna łącząca dotychczasowe strony, przestaje więc istnieć zarówno przedmiot w odniesieniu do którego odstępujący mógłby złożyć oświadczenie o cofnięciu odstąpienia, jak i strona, do której to oświadczenie miałoby być skierowane (Wyrok SN z 6.03.2009 r., II CSK 518/08, LEX nr 570131). Słusznie wskazał Sąd Najwyższy, że dopuszczenie przeciwnego poglądu zagrażałoby bezpieczeństwu obrotu prawnego oraz interesów osób trzecich, a przez stworzenie możliwości dowolnego manipulowania stosunkami prawnymi przez wygaszanie i ponowne ich ożywianie ex tunc otwierałoby pole do nadużyć. Za przyjętym stanowiskiem przemawia wzgląd na daleko idące skutki prawne, jakie wywołuje cofnięcie oświadczenia o odstąpienia od umowy dla istnienia praw o charakterze akcesoryjnym (zastaw, hipoteka, odsetki), które z chwilą wygaśnięcia stosunku obligacyjnego, z którego wynikają, także wygasają. Ich restytucja nie następuje na skutek cofnięcia oświadczenia o odstąpieniu od umowy, lecz wymaga odrębnego oświadczenia woli wyrażającego wyraźny zamiar ponownego zawarcia zobowiązania także w zakresie praw akcesoryjnych, istniejących w ramach pierwotnego stosunku obligacyjnego.

Podsumowując tę część rozważań Sąd uznaje, że nie można było cofnąć oświadczenia z dnia 4 grudnia 2020 roku wskutek, którego strona powodowa odstąpiła od umowy, przy czym Sąd pragnie podkreślić, że na obecnym etapie postępowanie nie bada jego skuteczności, a jedynie bada fakty, uzasadniające właściwość sądu (art. 187 § 1 pkt 3 kpc). W ocenie Sądu skutki oświadczenia nie mogą być uchylone nawet za zgodą adresat- tj. pozwanego (Wyrok SN z 6.03.2009 r., II CSK 518/08, LEX nr 570131).

Co ważne strony w umowie zastrzegły dla odstąpienia formę pisemną pod rygorem nieważności (str. 13 umowy; § 21 ust. 3 umowy). Oświadczenie z 4 grudnia 2020 roku było w takiej formie. Przy założeniu, że było dopuszczalne cofnięcie takiego oświadczenia (czego Sąd nie dopuszcza) to powinno ono mieć formę pisemną pod rygorem nieważności mając na uwadze treść § 21 ust. 3 umowy w zw. z art. 77 § 1 i 2 kc. Skoro strony uznały, że oświadczenie o odstąpieniu musi mieć formę pisemną pod rygorem nieważności, to również jego ewentualne ,,cofnięcie” (przy przyjęciu jego dopuszczalności) powinno mieć taką formę. Stosownie do treści art. 77 § 1 i 2 kc uzupełnienie lub zmiana umowy wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia. Jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę.

W ocenie Sądu nie było możliwe ,,uchylenie”, cofnięcie czy zamiana oświadczenia o odstąpieniu z dnia 4 grudnia 2020 roku w sposób dorozumiany lub inny nierealizujący wymagań co do przewidzianej przez strony formy. Z przedłożonych dowodów i argumentów ze skargi na orzeczenie referendarza sądowego nie wynika, aby doszło co ,,cofnięcia” oświadczenia na piśmie, tj. w formie w jakiej oświadczenie o odstąpieniu od umowy złożono. Z pozwu wynika (k.7), że powód ,,wyraził gotowość cofnięcia oświadczenia o odstąpieniu”, ale na dzień wniesienia pozwu tego nie zrobił. Oznacza to, że wywołało on skutki prawne.

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego błędnej wykładni art. 395 § 2 kc wskazać w zw. z § 21 ust. 6 umowy wskazać należy, że stosownie do treści pierwszego przepisu w razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za niezawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Strony ustaliły, że odstąpienie od umowy wywiera skutek jedynie na przyszłość i nie niweczy uprawnień z tytułu gwarancji i rękojmi w stosunku do prac realizowanych przez wykonawcę do dnia odstąpienia”. Nie ma potrzeby, na etapie badania właściwości Sądu badania czy zapis ten dotyczy wyłącznie uprawnień z tytułu gwarancji i rękojmi czy też całej umowy, ale wskazać należy, że ustalenie, że odstąpienie od umowy wywiera skutek jedynie na przyszłość nie ma znaczenie dla badania zapisu umownego opisanego w art. 46 kpc. Oświadczenie o odstąpieniu dotarło do pozwanego w dniu 7 grudnia 2020 roku co wynika z odpowiedzi pozwanego na nie. Oznacza to, że tego dnia umowa przestała wiązać strony (tego ustalenia Sąd dokonuje wyłącznie na potrzeby badania właściwości Sądu). Skutek ,,niezawarcia umowy” nie nastąpił zaś od początku (ex tunc), ale właśnie od tego dnia. Pozew zaś został wniesiony w dniu 22 grudnia 2023 roku czyli ponad 3 lata później. Na dzień wniesienia pozwu umowa, mając na uwadze fakty z pozwu i dowody do nie dołączone, umowa nie wiązała stron w zakresie umowy prorogacyjnej.

Sąd podziela pogląd Sądu Apelacyjnego w Poznaniu zawarty w postanowieniu z dnia 13 listopada 2012 r., sygn. akt I ACz 1863/12, LEX 1237503, zgodnie z którymi poglądy o zniweczeniu umowy na skutek odstąpienia, oparte na sformułowaniu art. 395 § 2 k.c. trafne są w podniesieniu do skutków obligacyjnych jej istotnych postanowień. Zwrot ustawowy "umowa uważana jest za nie zawartą" wskazuje na element fikcji, konieczny w sytuacji, gdy po pierwsze, umowa była zawarta, po drugie, w znacznej części może być już wykonana, po trzecie, w kolejnych przepisach ustawa określa przywracanie stanu sprzed jej wykonania, a ponadto uprawnia odstępującego do odszkodowania od drugiej strony odpowiedzialnej za niewykonanie zobowiązania (art. 494 k.c.). Istnienie wyjątków od akcesoryjności, niewykluczonych również w relacji umowy podstawowej i zastrzeżenia kary umownej podważa poprawność formalną wniosku, iż zniesienie praw i obowiązków ustanowionych w umowie, na skutek odstąpienia wykracza poza jej warunki przedmiotowo istotne (w umowach nazwanych) i rozciąga się na porozumienie, które miało skłonić dłużnika do wykonania zobowiązania a wierzyciela zabezpieczyć od ujemnych skutków niewykonania umowy, przez zapewnienie naprawienia szkody lub naruszonego interesu niemajątkowego – w sposób zryczałtowany. Innymi słowy w sprawie I ACz 1863/12 podano, że pomimo odstąpienia od umowy zapisy dotyczące kary umownej są wiążące z uwagi na ich akcesoryjność. Inaczej jest w zakresie zapisu dotyczącego właściwości Sądu o czym w dalszej części uzasadnienia.

Co istotne strona powodowa nie odniosła się do tych argumentów ze skargi kwestionując samo odstąpienie od umowy i dalsze istnienie umowy oraz dodatkowo zarzucając ,,brak konsekwencji w uzasadnieniu”. Wydaje się, że ten ostatni zarzut opiera się na niezrozumieniu argumentów z uzasadnienia postanowienia referendarza sądowego. Uznano w nim, że doszło do skutecznego odstąpienia od umowy, co zniweczyło m.in. zapis § 27 umowy dotyczący właściwości prorogacyjnej. Z kolei w sprawie VIII Gz 42/14 (Postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 1.04.2014 r., VIII Gz 42/14, LEX nr 1895774), na którą powołał się referendarz sądowy miała miejsce sytuacja, w której pozwana zaskarżyła postanowienie o przekazaniu ponieważ zdaniem pozwanej przedwczesnym było powoływanie się przez powoda na odstąpienie od umowy wobec zakwestionowania tego faktu przez pozwaną. Dopiero bowiem postępowanie dowodowe wyjaśni czy powód skutecznie od umowy odstąpił. W tym kontekście Sąd Okręgowy, oczywiście słusznie, wskazał, że wbrew stanowisku pozwanej na obecnym etapie postępowania nie zachodziły podstawy do badania skuteczności złożonego przez powoda oświadczenia o odstąpieniu od umowy i dalszych zarzutów. Tak należało czytać argumentację referendarza sądowego z uzasadnienia postanowienia.

W ocenie Sądu po odstąpienie od umowy nie można było cofnąć tego oświadczenie czy dokonać jego modyfikacji. Możliwe było ewentualne zawarcie nowej, ustnej umowy o treści tożsamej jak umowa pisemna, ale taka umowa nie daje stronie powodowej prawa do powoływania się na art. 46 kpc ponieważ nie było już wówczas zawartej umowy na piśmie.

W aspekcie analizowanych w tym orzeczeniu (I ACz 1863/12, LEX 1237503) zapisów odnoszących się do właściwości sądu wykreowanej umową stron, Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyraźnie jednakże zauważył, iż treść klauzuli prorogacyjnej winna pozwalać na przyjęcie, iż wolą stron jest to by działała ona także po odstąpieniu od umowy. W braku tego postanowienia jej treść nie może decydować o właściwości miejscowej sądu. W okolicznościach sprawy § 27 umowy nie wiązał stron również po odstąpieniu od umowy.

Ponieważ w sprawie nie zachodzą wymienione przesłanki zastosowania art. 46 k.p.c. Sąd na podstawie art. 200 § 1 ² k.p.c. w zw. z art. 200 § 1 ⁴ k.p.c. w zw. z art. 27 k.p.c. przekazał sprawę do Sądu właściwości ogólnej (Wydziału Gospodarczego).

Sędzia Tadeusz Górka