Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Bydgoszczy

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z 30 kwietnia 2021 r. po rozpoznaniu sprawy z powództwa Z. B., H. B., G. Ł., C. Ł., M. M. (1), M. J. (1), W. J., G. S. (1), J. B., M. B. (1), A. S. (1) przeciwko J. S. o naruszenie posiadania:

1. oddalił powództwo;

2. kosztami procesu obciążył w 100% każdego z powodów i w 0% pozwanego, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie także w zakresie postępowania zażaleniowego referendarzowi sądowemu.

Z. B., H. B., C. Ł., G. Ł., G. S. (1), W. J., M. J. (1), M. M. (1),J. B., M. B. (1), A. S. (1) domagali się w pozwie przeciwko J. S. o nakazanie, by pozwany przywrócił wszystkim powodom naruszone posiadanie poprzez otwarcie bram postawionych przez niego na drodze przechodzącej przez należące do niego działki o numerze (...) w obrębie T. prowadzącej do nieruchomości wszystkich powodów położonych w miejscowości Z. gm. D. oznaczonych odpowiednio nr 122, 110, 126/1, 109/1, 109/2, 109/3, 111, 112/1, 112/2, 112/3, 114, 115, 116, 118, 119, 120/4 oraz nieruchomości A. S. (1) stanowiącej lokal mieszkalny położony w Złej (...) w celu zapewnienia wszystkim powodom swobodnego i nieskrępowanego przechodu i przejazdu ww. drogą.

Wraz z pozwem powodowie złożyli wniosek o udzielenie zabezpieczenia poprzez przywrócenie wszystkim powodom posiadania na czas trwania procesu i zobowiązanie pozwanego J. S. do umożliwienia uprawnionym swobodnego przechodu i przejazdu przez nieruchomość pozwanego przez szlak zbiegający się z działkami o nr (...) w obrębie T. prowadzącej do nieruchomości wszystkich powodów położonych w miejscowości Z. gm. D. poprzez otwarcie bram posadowionych przez niego na granicy działek i zakazie ich zamykania.

Pozwany J. S. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu.

W obszernym uzasadnieniu zakwestionował fakt posiadania przez powodów drogi, podnosząc że korzystali oni z przedmiotowej drogi wyłącznie na zasadzie wygodzenia. Wniósł także o oddalenie wniosku w przedmiocie zabezpieczenia powództwa, zaś w części w jakiej powództwo zabezpieczono dotyczące działek o nr (...) o jego odrzucenie.

Strona powodowa na rozprawie dnia 25 września 2020 r. ustnie rozszerzyła powództwo dodatkowo o działki o nr (...) należące do pozwanego położone w gm. T., a następnie w tym przedmiocie złożyła pismo procesowe które zostało zwrócone zarządzeniem z dnia 1 października 2020 r.

Powodowie M. M. (1), G. S. (1) i A. S. (1) dodatkowo nie uiścili opłaty od rozszerzonej części powództwa.

Przed wytoczeniem powództwa powodom udzielono zabezpieczenia ich roszczeń w toku postępowań o sygn. I Co 85/20, I Co 88/20, I Co 100/20 i XIV Co 79/20.

Postanowieniem z 1 października 2020 r. Sąd oddalił wniosek o udzielenie zabezpieczenia w toku procesu oraz odrzucił go w pozostałym zakresie.

W toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny.

Powodowie Z. i H. małżonkowie B. są właścicielami nieruchomości położonej w miejscowości Z. w gm. D. stanowiącej działkę oznaczą nr (...) objętą księgą wieczystą KW nr (...).

Powódka G. S. (1) jest właścicielem nieruchomości składającej się z działek o nr (...) dla których tut. Sąd prowadzi KW nr (...) obręb T..

Powodowie C. Ł. i G. Ł. są właścicielami nieruchomości położonej we (...) oznaczonej jako działki nr (...) dla której tut. Sąd poprowadzi KW nr (...).

Powodowie J. B. i M. B. (1) są właścicielami nieruchomości położonej w miejscowości T. oznaczonej jako działka nr (...) dla której tut. Sąd poprowadzi KW nr (...).

Powodowie W. J., M. J. (1), M. M. (1) są właścicielami nieruchomości położonej w miejscowości T. g. D. składającej się z działek o nr (...)/, 128/2, 130/1 i 130/2 dla której tut. Sąd poprowadzi KW nr (...).

W dniu 17 lipca 2020 r. pomiędzy M. M. (1), użyczającym a A. S. (1), biorącym do używania zawarta została umowa użyczenia lokalu mieszkalnego położonego w Złej (...).

Pozwany J. S. jest następcą prawnym poprzedniego właściciela nieruchomości przez którą przebiega sporna droga. Droga jest drogą wewnętrzną Nieruchomość pozwany nabył ją w drodze licytacji.

Pozwany zawarł ze Z. G. umowę o udostępnienie temu ostatniemu drogi za wynagrodzeniem. Powodowie nie zawarli takich umów z pozwanym.

W czerwcu 2020 r. pozwany postawił bramy wjazdowe na granicach nieruchomości oznaczonych działkami opisanymi poniżej uniemożliwiając powodom korzystanie w dotychczasowy sposób z drogi wewnętrznej przebiegającej przez teren stanowionej jego posesji. Powodowie oraz pozostali właściciele sąsiednich nieruchomości pozostawali w przekonaniu, że są oni uprawnieni do korzystania z drogi.

Droga przebiegająca po działkach stanowi drogę wewnętrzną przebiegającą przez nieruchomość pozwanego i zapewnia dostęp do drogi publicznej wszystkim nieruchomościom sąsiednim. Pozwany J. S. podobnie jak i jego poprzednik prawny – M. S., zezwolił powodom na zasadach dobrosąsiedzkich, na korzystanie z przejazdu przez drogę trwało to jednak do czasu gdy prowadzone przez niego gospodarstwo zaczęło się rozrastać. Pozwany poszerzył hodowlę zwierząt, które z uwagi na to, że droga dzieliła teren posesji pozwanego były tamtędy przepędzane i chodziły po drodze. Korzystanie z drogi przez okolicznych mieszkańców obywało się różnymi środkami transportu takimi jak samochody, quady, czy ciężki sprzęt rolniczy. W miarę rozwoju gospodarstwa powyższe zachowania zaczęły przeszkadzać pozwanemu. Z przedmiotowej drogi korzystali także okoliczni sąsiedzi i osoby dojeżdżające do nieruchomości powodów. Sporną drogę urządził z własnych środków pozwany poczynił na niej znaczne inwestycje, wyasfaltował. Powodowie nie partycypowali w kosztach związanych z pracami prowadzonymi na drodze. Przed wyremontowaniem drogi przez pozwanego powodowie sporadycznie wykonywali prace porządkowe na drodze, jednak czynili to tylko dla własnej wygody, tak by móc z niej korzystać.

Powodowie nie mają innej drogi dojazdu do swoich nieruchomości aniżeli przez sporną drogę. Droga oznaczona nr (...) jest drogą na skarpie jest ona aktualnie zarośnięta i nieprzejezdna, ciężko poruszać się po niej nawet pieszo. Powodowie nie czynili starań w Gminie celem udrożnienia tej drogi tak, by zapewnić sobie alternatywny dojazd do swych nieruchomości, woleli korzystać z już istniejącej i wyremontowanej drogi prowadzącej przez nieruchomość pozwanego, gdyż tak było im wygodniej.

Przed laty istniała droga dojazdowa do drogi publicznej w stronę miejscowości G. przez nieruchomość M. B. (2) – żony powoda A. S. (1) jednak droga ta została ostatecznie zamknięta przez powoda A. S..

Uchwałą Rady Gminy D. z dnia 27 listopada 2020 r. zaliczono drogę nr (...) do dróg kategorii gminnej

W umowie zamiany z dnia 10.11.2015 r. widniał zapis, że nieruchomość, dla której Sąd prowadzi KW nr (...) posiada dostęp do drogi publicznej.

Sąd Rejonowy dokonał ustaleń faktycznych na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, które ocenił jako wiarygodne, mając na względzie przepisy art. 244 §1 i art. 245 KPC oraz to, że ich wartość dowodowa nie została zakwestionowana przez żadną ze stron w trybie art. 252 i art. 253 KPC, poza tymi które Sąd uznał za czynności pozorne.

Pełnomocnik powoda przedłożył do akt sprawy dokumenty w postaci uchwał Rady Narodowej, Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej oraz protokołów, które Sąd zaliczył w poczet materiału dowodowego, jednak nie mogły one stanowić podstaw dla ustaleń poczynionych przez Sąd, gdyż żaden z tych dokumentów nie dotyczył drogi przebiegającej przez teren posesji pozwanego.

Sąd zwrócił uwagę, że strona powodowa starała się wykazać w toku postępowania, iż droga przebiegająca przez nieruchomość pozwanego powstała w ten sposób, że część z mieszkańców przekazała swoje grunty, by mogło dojść do jej wytyczenia.

W tym zakresie Sąd podkreślił, że w sprawie o naruszenie posiadania Sąd nie bada ani uprawnień właścicielskich, nie opiera się na zasadach słusznościowych, ani na zasadach współżycia społecznego. Sąd bada jedynie określony stan faktyczny tzn. ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia. Pozostałe kwestie pozostają poza sferą ustaleń Sądu i mogą być ewentualnie wykazywane w toku innego postępowania.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania świadków: B. M., S. N., A. O., M. K. (1), E. M. poprzednio A., R. K., R. O., K. O., S. R., D. M., M. C., F. S., E. S., J. I. (1), Z. G., K. G., K. S..

W ocenie Sądu zeznania te były zgodne ze stanem wiedzy, jaki świadkowie posiadali oraz zgodne z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, dlatego nie było w zasadzie podstaw do ich kwestionowania. Świadkowie zawnioskowani przez stronę powodową starali się wykazać, że droga była wykorzystywana przez wszystkich mieszkańców oraz że taka sytuacja miała miejsce jeszcze kiedy poprzednim właścicielem był M. S. oraz to że mieszkańcy od początku dbali o drogę, jeszcze w latach 60 – tych. Oczywistym jest zatem, że świadkowie starali się tak opisywać dane fakty, by przemawiały one na korzyść strony, na rzecz której zeznawały.

Sąd pominął dowód z zeznań świadka M. S., albowiem na podstawie art. 242 KPC oznaczył termin przesłuchania tego świadka do dnia 11 lutego 2021 r. zaznaczając jednocześnie, że jego nieobecność skutkować będzie pominięciem ww. dowodu.

Sąd, co istotne zobowiązał pełnomocnika strony powodowej, by ten dołożył wszelkich starań celem spowodowania stawiennictwa świadka na termin rozprawy. Mimo zobowiązania świadek nie stawił się na terminie rozprawy, zaś kierowana do niego korespondencja została doręczona przez podwójne awizo na adres wskazywany przez pełnomocnika powoda.

W dniu 6 kwietnia 2021 r., a więc już po zamknięciu rozprawy do akt spawy złożone zostało oświadczenie pochodzące rzekomo od M. S. nie zawierało ono jednak własnoręcznego podpisu osoby która je sporządziła, nie wiadomo zatem kto był de facto autorem ww. pisma i od kogo ono pochodziło. Zdaniem Sądu zgodnie z obowiązującą w polskim systemie prawnym zasadą bezpośredniości, powyższe pismo nie mogło wywrzeć jakichkolwiek skutków prawnych. Zeznania świadka - o ile Sąd nie dopuścił takiego dowodu na piśmie, co nie miało miejsca w niniejszej sprawie, nie mogą być bowiem zastępowane jakimikolwiek oświadczeniami zawartymi na piśmie, gdyż te nie mają żadnej mocy dowodowej.

Wniosek o przesłuchanie świadków: A. C., M. K. (2), B. W., G. S. (2), M. K. (3), M. M. (2), M. J. (2), P. K., D. K., T. M. (1), T. H., J. N. został cofnięty na rozprawie w dniu 11 lutego 2021 r., a co do świadka J. I. (2) na rozprawie 11 marca 2021 r.

Odnośnie zeznań świadka T. M. to był on świadkiem, o przesłuchanie którego wnosił pozwany, który ostatecznie zrezygnował z ww. dowodu. Pełnomocnik powodów wniósł jednak o przesłuchanie świadka na okoliczność zdarzenia do którego doszło podczas oględzin, Sąd uznał jednak, że dowód ten był spóźniony, zmierzał tylko do niezasadnego przedłużenia postępowania, a nadto okoliczność na którą miał być przesłuchany ów świadek pozostawała bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W spawach o naruszenie posiadania Sąd nie ustala bowiem, czy strony posiadają odpowiedni dostęp do drogi publicznej.

Oceniając zeznania stron Sąd doszedł do przekonania, że są one wiarygodne jedynie częściowo, bowiem każda ze stron starała się przedstawić swoje stanowisko w sprawie. Poza okolicznościami bezspornymi – istnieniem drogi którą poruszali się powodowie - zeznania każdej ze stron w dużej mierze zmierzają do potwierdzenia zasadności swych twierdzeń i przerzucenia odpowiedzialności za zaistniały stan rzeczy na stronę przeciwną. Strony przedstawiają opisywaną rzeczywistość w taki sposób, jaki wynika z ich podejścia do określonego zagadnienia. W zeznaniach tych najwyraźniej uwidacznia się różnica poglądów stron na prezentowane przez nie stanowiska w sprawie.

W dalszej kolejności Sąd rozważył kwestię rozszerzonego powództwa złożonego przez pełnomocnika powodów i w tym zakresie wskazał, że zmiana powództwa musi być dokonywana w piśmie procesowym, ustne oświadczenie powoda zawierające zmianę powództwa, jako złożone w formie nieprzewidzianej jest bezskuteczne (nie ma żadnego znaczenia dla dalszego biegu sprawy). Pełnomocnik powodów złożył takie oświadczenie na rozprawie 25 września 2020 r., a pismo zawierające rozszerzenie powództwa nie mogło zostać złożone na rozprawie z uwagi na obowiązkową kwarantannę w związku z (...)19, o czym pouczono pełnomocnika.

Pełnomocnik strony powodowej pismem z dnia 25.09.2020 r. (wpływ pisma C.) złożył pismo procesowe zawierające rozszerzenie powództwa jednak zarządzeniem z dnia 1 października 2020 r. zwrócono je fizycznie z uwagi na braki formalne i fiskalne pisma.

Dodatkowo powodowie M. M. (1), G. S. (1) i A. S. (1) nie opłacili pisma. Strona powodowa przedłożyła dowody uiszczonych opłat jednak tylko w zakresie 6 powodów.

Uwzględniając powyższe Sąd wskazał, że zgodnie z art. 1302 §1 KPC pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, które nie zostało należycie opłacone, przewodniczący zwraca bez wezwania o uiszczenie opłaty, jeżeli pismo podlega opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości sporu.

Zgodnie z treścią art. 1301a KPC pismo wniesione przez profesjonalnego pełnomocnika obarczone brakami podlega zwrotowi bez wezwania go do uzupełnienia braków formalnych pisma. Pełnomocnik powoda uzupełniając część braków fiskalnych rozszerzonego powództwa nie przedłożył już pisma przewodniego precyzującego, jakich działek ma ono dotyczyć, ani też odpisu dla strony przeciwnej. W konsekwencji uznać należało, że nie doszło do skutecznego rozszerzenia powództwa wskutek fizycznego zwrotu pisma w tym zakresie.

Ponadto zwrócony został także wniosek o zabezpieczenie powództwa w części dotyczącej rozszerzonej o dalsze działki z uwagi na brak opłaty od ww. wniosku, gdyż wniosek o zabezpieczenie powództwa zgłoszony w kolejnym piśmie procesowym nie będącym pierwszym pismem w sprawie tj. pozwem, a takim było pismo zawierające rozszerzenie powództwa podlega już osobnej opłacie niezawierającej się w opłacie od rozszerzonej części powództwa.

Przechodząc do oceny zgłoszonych w pozwie roszczeń Sąd stwierdził, że analiza stanu faktycznego ustalonego przez Sąd doprowadziła do uznania poszczególnych powództw za niezasadne z uwagi na niespełnienie podstawowej przesłanki skutkującej przywróceniem posiadania. Nawet gdyby hipotetycznie uznać, że rozszerzenie powództwa w zakresie działek (...) byłoby skuteczne to i tak podlegało ono i w tym zakresie oddaleniu.

Sąd zwrócił uwagę, że strona powodowa reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika nie sprecyzowała, czy wnosi ona o przywrócenie posiadania drogi jako takiej, czy też służebności drogowej. Pełnomocnik powodów zobowiązany do doprecyzowania tej kwestii na rozprawie w dniu 25 września 2020 r. wskazał, że powodowie domagają się przywrócenia im posiadania „szlaku drogowego”.

Odnosząc się do tej kwestii Sąd wskazał, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem ustalenie podstawy prawnej merytorycznego rozstrzygnięcia, w myśl rzymskiej zasady da mihi factum dabo tibi ius, pozostaje w wyłącznej dyspozycji sądu orzekającego (art. 328 §2 KPC), który ocenia, jakie znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy mają fakty przytoczone i wykazane przez stronę powodową. Sąd podkreślił, że w postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada, według której powód ma określić żądanie oraz jego podstawę faktyczną (art. 187 §1 KPC.), a do sądu należy rozważenie możliwych podstaw prawnych powództwa, choćby niewskazanych przez powoda (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.06.2010r, PK 33/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.04.2010r, V CSK 345/09, Sąd Najwyższy w wyroku z 12.12.2008r, II CSK 367/08). Także niezależnie od tego, czy wnosi go sama strona, czy też reprezentujący ją profesjonalny pełnomocnik, nie ma konieczności powoływania podstawy prawnej żądania, a gdyby została powołana, nie wiąże sądu, który może badać jej prawidłowość (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29.10.2008r, IV CSK 260/08).

W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że powodowie nie mogli domagać się przywrócenia posiadania drogi jako takiej, czy też jak określił to pełnomocnik powodów „szlaku drogowego”, a to z tego względu, że korzystanie z drogi przez każdego tj. nieograniczoną liczbę podmiotów (a więc nie tylko powodów, ale także przez inne osoby, nie może być utożsamiane z posiadaniem, albowiem nie ma charakteru zindywidualizowanego ( vide postanowienie SN z dnia 24.06.2010 r., IV CSK 40/10). Skoro tak, nie mogło dojść do jego naruszenia.

Z uwagi na powyższe w ocenie Sądu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie pozwolił na ustalenie, że każdy z powodów domagał się przywrócenia posiadania służebności gruntowej.

Zdaniem Sądu powodowie na pewno nie byli posiadaczami służebności w rozumieniu ograniczenia lub tym bardziej wyłączenia właściciela z wykonywania na jego nieruchomości określonych uprawnień. Ich korzystanie z ciągów komunikacyjnych na opisanych nieruchomościach można natomiast utożsamiać z korzystaniem w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej. Korzystanie to polegało na przechodzeniu i przejeżdżaniu.

Nie każde jednak korzystanie z rzeczy jest jej posiadaniem. Posiadaczem rzeczy jest bowiem ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel - posiadacz samoistny, jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą - posiadacz zależny (art. 336 KC).

Wskazane w tym przepisie rozróżnienie na posiadanie samoistne i zależne nie ma znaczenia w sprawie o przywrócenie posiadania. Aby można było żądać przywrócenia posiadania służebności niezbędny jest przymiot posiadacza służebności. Władanie w zakresie służebności gruntowej musi być wykonywane dla siebie ( cum animo rem sibi habendi), a ponadto nie może żądać przywrócenia posiadania - ze względu na brak przesłanki posiadania - osoba, która korzysta z sąsiedniej nieruchomości tylko dzięki grzeczności sąsiada, korzystający bowiem w takich warunkach z cudzej nieruchomości nie jest posiadaczem, lecz prekarzystą. W ocenie Sądu z takim właśnie stanem mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Nie jest tak, że powodowie korzystali z nieruchomości pozwanego wbrew jego woli, czy pomimo niej. Nie jest tak, że jej posiadanie stanowiło dla pozwanego widoczny znak władania jego nieruchomością przez inne osoby, znak, stanowiący sygnał ostrzegawczy dla podjęcia ewentualnych działań zaradczych mających na celu wyeliminowanie posiadania i przywrócenie na nieruchomości stanu wolnego od naruszeń. Wprost przeciwnie, to pozwany, a przedtem jego poprzednik prawny M. S., udostępnił z własnej woli tak powodom jak i innym mieszkańcom okolicznych budynków będące przedmiotem niniejszej sprawy ciągi komunikacyjne. To przecież pozwany własnym kosztem, dla dobra i wygody tych osób urządził, zorganizował i zarządza ciągiem komunikacyjnym w postaci drogi przebiegającej przez jego nieruchomość.

Zdaniem Sądu I instancji to dzięki woli pozwanego, dla lepszego (w ogóle możliwego) korzystania przez powodów, innych właścicieli, czy użytkowników z ich nieruchomości, ciąg ten został urządzony. Jego zachowanie stanowi taki właśnie przykład grzecznościowego udostępnienia rzeczy innym osobom. Taki stan rzeczy trwał zresztą do momentu kiedy gospodarstwo pozwanego zaczęło się rozwijać, kiedy pojawiły się w nim nowe zwierzęta, poruszające się zresztą po przedmiotowej drodze. Od tego też czasu korzystanie z drogi przez osoby postronne i to w sposób nieodpłatny zaczęło pozwanemu przeszkadzać i stanowić w istocie zagrożenie dla zwierząt, ale nie ma to znaczenia dla ochrony posiadania drogi.

Nie oznacza to oczywiście, że powodowie w tej sytuacji pozostają bez ochrony prawnej. Ewentualne roszczenia powodów do spornego pasa gruntu mogą być dochodzone w odrębnym postępowaniu. Mają oni możliwość wystąpienia m. in z wnioskiem o ustanowienie służebności drogi koniecznej, jednak muszą liczyć się z tym, że to następuje za odpowiednim wynagrodzeniem, a nie pod tytułem darmym, jak miało to miejsce do tej pory.

Sąd podkreślił, że od posiadania, a nawet dzierżenia należy więc odróżnić tzw. władztwo prekaryjne ( precarium). Opiera się ono na stosunku grzecznościowym, w sytuacji gdy jedna osoba chce drugiej wyświadczyć przysługę. Za przykład takiego władztwa prekaryjnego literatura podaje przede wszystkim albo udzielenie gościny innej osobie, albo udostępnienie samochodu na czas podróży albo właśnie, jak w niniejszej sprawie, zezwolenie na korzystanie przez sąsiada z nieruchomości gruntowej. Do istoty takiego władztwa należy to, że dający rzecz i biorący ją do użytku nie są związani żadnym stosunkiem prawnym i dlatego może być ono w każdej chwili odwołane.

W tym zakresie Sąd podkreślił, że prekarzysta nie jest posiadaczem i w związku z tym nie przysługuje mu ochrona posesoryjna oraz nie powstają też dla niego inne skutki prawne związane z posiadaniem, w szczególności nie może zasiedzieć rzeczy, z której grzecznościowo korzysta (T. Filipiak [w:] A. Kidyba, KC. Komentarz, Lex 2012 i powoływana tam literatura). Stosunek oparty na wygodzeniu ( prekarium) jest wprawdzie podobny do użyczenia, ale różni się od niego tym, że jest relacją czysto faktyczną, a nie stosunkiem prawnym. Pomiędzy prekarzystą, a posiadaczem nie ma więzi prawnej. Właściciel może w każdej chwili odebrać rzecz prekarzyście, któremu nie przysługuje ochrona prawna. Nie każde wydanie (udostępnienie) rzeczy powoduje przeniesienie (nabycie) posiadania, lecz tylko takie, z którym łączy się po stronie nabywającego wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa. Taka zaś sytuacja nie zachodzi, gdy posiadacz, chcąc przysłużyć się innej osobie pozwala jej na użycie rzeczy w określonym celu (wyrok SN z 13.09.2001 r., IV CKN 425/00, niepubl.; postanowienie SN z dnia 15.01.2010 r., I CSK 355/09, niepubl.).

W konsekwencji Sąd uznał, że w rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z takim pozwoleniem udzielonym przez pozwanego powodom i innym sąsiadom na używanie nieruchomości pozwanego w celu zaspakajania ich potrzeb komunikacyjnych.

Władanie więc wszystkich powodów (za wyjątkiem powoda A. S.) nie było posiadaniem, a więc nie mogło też prowadzić do jego przywrócenia. O posiadaniu służebności nie mogą świadczyć jakieś drobne naprawy drogi (o których w swych zeznaniach wspominali powodowie, jak i wnioskowani przez nich świadkowie), czy też sprzątanie, prace porządkowe niezależnie od tego czy miały one faktycznie miejsce czy też nie. Powszechnie przyjmuje się bowiem, że utrzymywanie urządzeń niezbędnych do wykonywania służebności w rozumieniu art. 289 §1 KC, obejmuje koszty ich wybudowania (urządzenia), obsługi, konserwacji, napraw, remontów, wymiany nawierzchni, zachowania w czystości, zapewnienia odpływu wody itp., stosownie do sposobu korzystania z tych urządzeń i przeznaczenia nieruchomości władnącej oraz obciążonej (wyrok SN z dnia 15 czerwca 2010 r., II CSK 30/10, Biul. SN 2010/10/14; E. Gniewek [w:] System prawa prywatnego, t. 4, 2007, s. 424; B. Bladowski, A. Gola, Służebności gruntowe..., s. 39; K. Dadańska [w:] A. Kidyba KC. Komentarz, Lex 2012). Z takimi działaniami, nie licząc może sprzątania i odśnieżania, nie mieliśmy do czynienia, a zatem nie mieliśmy do czynienia z utrzymywaniem urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności będących przejawem jej posiadania.

Przyjęcie odmiennej od przyjętej przez Sąd koncepcji władztwa prekaryjnego, prowadziłoby do trudnych do zaakceptowania prawnie i faktycznie stanów. Prawnie, ponieważ takie urządzenie nieruchomości, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, zawsze w konsekwencji upływu określonego w ustawie czasu prowadzić by musiało do obciążenia gruntu właściciela nie jedną, ale całym szeregiem służebności.

Już tylko z tego powodu zdaniem Sądu powództwa nie zasługiwały na uwzględnienie.

W myśl art. 478 KPC w sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. W konsekwencji Sąd w niniejszej sprawie nie był zobowiązany do badania prawa własności, faktu kto i kiedy przekazywał grunty z których utworzona została droga znajdująca się w obrębie nieruchomości pozwanego. Roszczenie o naruszenie posiadania nie jest także zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

Powyższe rozważania odnosiły się wyłącznie do powodów wymienionych w pkt od 1-10. Co się zaś tyczy powództwa wytoczonego przez powoda A. S., to podlegało ono oddaleniu także z uwagi na brak wykazania po jego stronie interesu prawnego do wystąpienia z roszczeniem w niniejszej sprawie. Jak wynikało z zeznań tego powoda korzystał on na zasadzie użyczenia z nieruchomości stanowiącej własność M. M. (1).

Dokumentacja fotograficzna załączona do akt sprawy jak i stan potwierdzony podczas oględzin dokonanych przez Sąd w sposób dobitny świadczy o tym, że na chwilę obecną z uwagi na stan techniczny nieruchomości będącej przedmiotem umowy niemożliwym jest, by ktokolwiek mógł w niej zamieszkiwać bez zagrożenia dla życia i zdrowia. Sąd uznał zatem, że podpisanie umowy użyczenia miało charakter de facto pozorny zmierzający li tylko do umożliwienia powodowi A. S. (1) wstąpienie do sprawy w charakterze powoda, co zresztą uczynił. Z uwagi na niewykazanie interesu prawnego do wystąpienia z powództwem podlegało ono oddaleniu także z tego powodu.

O kosztach procesu Są orzekł na podstawie art. 108 w zw. z art. 98 §1, wyrażającym zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), art. 98 §3, art. 99 KPC.

Na podstawie art. 108 KPC ich szczegółowe rozliczenie Sąd pozostawił referendarzowi sądowemu także w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zażaleniowego.

Zdaniem Sądu po stronie powodów zachodzi rodzaj współuczestnictwa formalnego, co oznacza, że każdy z nich obowiązany jest do uiszczenia opłaty od pozwu we własnym zakresie. Także pozew wniesiony w niniejszej sprawie winien by opłacony przez każdego z powodów.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyli apelacjami powodowie, wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

G. Ł. i C. Ł. zaskarżyli wyrok w całości, zarzucając :

1. sprzeczność istotnych ustaleń stanu faktycznego z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego odnoście urządzenia i zorganizowania ciągu komunikacyjnego przez pozwanego i jego poprzednika prawnego oraz faktu udostępnienia przez nich powodom drogi na zasadzie grzecznościowego udostępnienia, co doprowadziło do błędnego ustalenia korzystania z drogi w ramach korzystania prekaryjnego,

2. naruszenie prawa materialnego, tj.:

- art. 352 §1 KC poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że naruszenie posiadania może nastąpić wyłączenie w sytuacji posiadania,

- art. 289 §1 KC poprzez wadliwe zastosowanie i uznanie, że rzekomy brak działań powodów w zakresie utrzymywania urządzeń niezbędnych do wykonywania służebności stanowi podstawę do uznania, że nie wykonywali oni służebności będącej przejawem posiadania,

- art. 339 i art. 341 w zw. z art./. 352 §2 KC poprzez jego wadliwe niezastosowanie i uznanie powodów za prekarzystów, a nie posiadaczy;

3. naruszenie przepisów postępowania, które mogło treść wpływ na treść orzeczenia, tj.:

- art. 478 KPC poprzez przekroczenie przez Sąd jego kognicji w zakresie poczynionych przez Sąd daleko idących ustaleń, co do nieutrzymywania przez powodów urządzeń niezbędnych do wykonywania służebności w rozumieniu art. 289 §1 KC wobec dyspozytywności tego obowiązku,

- art. 72 §1 pkt 1 KPC poprzez przyjęcie, że po stronie powodów G. Ł. i C. Ł. występuje współuczestnictwo formalne, w sytuacji są współwłaścicielami nieruchomości na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej,

- art. 1301a §1 i 2 KPC wobec wadliwego zwrotu pisma w przedmiocie rozszerzonego powództwa, w sytuacji prawidłowego jego opłacenia przez powodów i braku innych podstaw do jego zwrotu,

- art. 108 §1 KPC wobec błędnego rozstrzygnięcia w zakresie zasady ponoszenia kosztów, w sytuacji gdy współuczestnicy materialni ponoszą wspólnie koszty procesu.

Wskazując na powyższe zarzuty powodowie wnosili o :

- zmianę wyroku poprzez nakazanie pozwanemu przywrócenia powodom G. Ł. i C. Ł. posiadania zgodnie z żądaniem pozwu oraz zasądzenie kosztów procesu,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego.

Powodowie Z. B., H. B., M. M. (1), M. J. (1), W. J., G. S. (1) zaskarżyli wyrok w całości, zarzucając :

1. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, tj.:

- art. 233 §1 KPC poprzez dokonanie dowolnej i wybiórczej, a nie swobodnej oceny dowodów zgormadzonych w sprawie w pominięciem istotnej jego części dotyczącej dokonywania przez powodów napraw drogi i jej utrzymania w celu umożliwienia przejazdu oraz wysnucie wniosku, że korzystanie przez powodów z drogi miało charakter prekarium;

- art. 478 KPC poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i czynienie ustaleń w zakresie przekraczającym jedynie ustalenie ostatniego stanu posiadania i faktu jego naruszenia;

- art. 72 §1 pkt 1 KPC poprzez jego niezasadne zastosowanie i uznanie, iż każdego z powodów obciąża oddzielnie obowiązek ponoszenia kosztów sądowych w całości, w sytuacji gdy część z nich rości sobie prawo do dochodzenia roszczenia związanego z nieruchomością znajdującą się we wspólności majątkowej małżeńskiej;

2. naruszenie prawa materialnego, tj.:

- art. 344 §1 w zw. z art. 352 §1 i 2 KC poprzez uznanie, iż powodom nie można nadać przymiotu posiadaczy drogi, pomimo iż korzystali oni z niej nieprzerwanie od kilkudziesięciu lat przy jednoczesnym braku sprzeciwu aż do momentu postawienia brak przez pozwanego, uniemożliwiających swobodny przejazd do ich nieruchomości,

- art. 339 w zw. z art. 341 w zw. z art. 352 §2 KC poprzez oddalenie powództwa pomimo niedoprowadzenia przez pozwanego do obalenia domniemań dotyczących posiadania samoistnego po stronie powodów oraz ciągłości posiadania,

- art. 289 §1 w zw. z art. 6 KC poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie na powodach ciążył obowiązek wykazania utrzymywania przez nich urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej.

Wskazując na powyższe zarzuty powodowie wnosi o:

- nakazanie pozwanemu, aby przywrócił powodom naruszone posiadania zgodnie z żądaniem pozwu,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Powód A. S. (1) zaskarżył wyrok w całości zarzucając :

- naruszenie przepisów postępowania w trakcie prowadzenia postępowania przez Sąd I instancji,

- poczynienie błędnych ustaleń faktycznych, że powód A. S. (1) nie może być uznany za posiadacza drogi,

- błędne ustalenie, co do prekaryjnego charakteru korzystania z drogi.

Wskazując na powyższe zarzuty powód wnosił o:

- zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa także w rozszerzonym zakresie oraz zasądzenie kosztów procesu.

Pozwany w odpowiedzi na apelacje wnosił o ich oddalenie i zasądzenie kosztów procesu.

Zgodnie z wnioskami powodów Sąd Okręgowy rozpoznał apelacje na rozprawie.

W trakcie rozpoznania apelacji została ujawniona i potwierdzona nowa okoliczność, że pozwany w dniu 05 stycznia 2022 r. umową darowizny zawartą w formie aktu notarialnego przeniósł własność części działek, przez które przebiega droga objęta pozwem, na rzecz syna D. S..

Po zwróceniu uwagi na tę istotną nową okoliczność powodowie zmodyfikowali swoje wnioski apelacji w ten sposób, że ewentualnie wnosili o uchylenie zaskarżonego wyroku w celu umożliwienia dopozwania do sprawy syna obecnego pozwanego, D. S..

Pozwany w odpowiedzi wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu.

S ą d O k r ę g o w y z w a ż y ł, c o n a s t ę p u j e :

Apelacje były zasadne jedynie w zakresie orzeczenia o kosztach procesu części powodów.

Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne w zakresie własności działek, przez które przebiega droga objęta pozwem, sposobu korzystania z tej drogi przez powodów w celu dojazdu do nieruchomości oraz uniemożliwienia dalszego przejazdu przez pozwanego poprzez postawienie bramy, z rozważeniem materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, o której mowa w art. 233 §1 KPC, które to ustalenia Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne.

Podkreślić należy, że w tym zakresie ustalenia poczynione przez Sąd I instancji były zasadniczo pomiędzy stronami bezsporne, a przedmiotem sporu był jedynie charakter prawny korzystania przez powodów z drogi przebiegającej przez nieruchomość pozwanego, co miało bezpośredni wpływ na oddalenie powództwa, gdyż Sąd Rejonowy uznał, że ze strony powodów nie było to posiadanie drogi, czy też służebności drogi, a jedynie korzystanie na zasadzie wygodzenia ze strony właściciela, czyli prekarium, co nie daje podstaw do ochrony na podstawie art. 344 KC.

Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. (uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31.01.2008 roku w sprawie o sygn. III CZP 49/07- publ. OSNC 2008/6/55)

Przystępując do rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że już po wydaniu zaskarżonego wyroku nastąpiła zasadnicza zmiana okoliczności, gdyż wskutek umowy darowizny z dnia 05 stycznia 2022 roku, właścicielem i posiadaczem części działek przez które przebiega droga, został syn obecnego pozwanego, D. S..

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy wskazuje na stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z 29 czerwca 2016 r., III CZP 25/16, że powództwo o przywrócenie posiadania rzeczy nie może być skutecznie dochodzone przeciwko osobie, która naruszyła posiadanie rzeczy, jeżeli w toku sprawy przeniosła posiadanie tej rzeczy na inną osobę.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy cechą charakterystyczną roszczenia posesoryjnego, wyrażającego się skierowanym do naruszyciela żądaniem przywrócenia stanu poprzedniego, przez wydanie rzeczy, której posiadanie zostało samowolnie naruszone ( art. 344 §1 KC), - podobnie jak w przypadku ochrony własnej posiadacza - jest to, że może być ono skutecznie dochodzone tylko o tyle, o ile naruszyciel ma tę rzecz w swoim ręku. Z chwilą więc, gdy osoba, która pozbawiła posiadacza władztwa nad rzeczą, sama to władztwo utraciła, przestaje być legitymowana biernie, a wytoczone przeciw niej żądanie staje się bezprzedmiotowe. Tym wyraża się sens ochrony posiadania z punktu widzenia jej skuteczności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1995 r., I CRN 52/95).

J. wskazać należy, że pozwany wprawdzie przeniósł na rzecz swojego syna własność i posiadanie jedynie części działek przez które przebiega droga objęta pozwem, to istotą pozwu o ochronę naruszonego posiadania było przywrócenie przejazdu całym odcinkiem drogi, dlatego uwzględnienie powództwa jedynie w zakresie części drogi pozostałej nadal w posiadaniu obecnego pozwanego, byłoby bezskuteczne dla osiągnięcia celu powództwa, jakim było przywrócenie dojazdu do nieruchomości powodów.

Niezależnie od powyższego na etapie postępowania apelacyjnego nie jest możliwe dokonywanie przekształceń podmiotowych na podstawie art. 194-196 i 196 KPC, co wynika z art. 391 §1 KPC.

Natomiast uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w celu dopozwania syna pozwanego, o co wnosili na rozprawie apelacyjnej pełnomocnicy powodów w procesie o ochronę naruszenia posiadania i tak było bezzasadne, skoro w okresie objętym pozwem syn pozwanego nie był właścicielem, ani posiadaczem działek przez które przebiega droga, dlatego nie mógłby być skutecznie pozwanym na podstawie art. 344 §1 KC.

Sąd Okręgowy zwraca jednocześnie uwagę, że żądanie powództwa określa nie tylko jego przedmiot, lecz również jego podstawa faktyczna, dlatego orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 KPC jest oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda. (wyrok S.N. z dnia 18.02.2010 roku, sygn. III SK 28/09, publ. Lex nr 585834; wyrok S.N. z dnia 18.5.2010 roku, III PK 73/09, publ. Lex nr 602060 wyrok S.N. z dnia 08.10.2015 roku, sygn. I UK 452/14, publ. Lex nr 1816500)

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23.7.2015 roku, sygn. I CSK 549/14 (Lex nr 1771518), Sąd jest związany granicami żądania powództwa i nie może w tym wypadku dysponować przedmiotem procesu przez określenie jego granic niezależnie od zakresu żądania ochrony określonej przez powoda.

Z powyższego względu poza oceną Sądu Okręgowego pozostawała kwestia podnoszonych w apelacjach zarzutów odnoszących się do błędnego ustalenia przez Sąd I instancji, co do faktu, że powodowie nie byli posiadaczami drogi przez którą przejeżdżali, skoro z uwagi na zmianę własności, a tym samym posiadania części działek przez którą przebiega droga, powództwo i tak podlegało oddaleniu, tym samym dokonywanie oceny zarzutów apelacji stało się bezprzedmiotowe.

Na marginesie jedynie zauważyć należy, że w toczących się obecnie postępowaniach o stwierdzenie zasiedzenia służebności drogi koniecznej względnie o ustanowienie drogi koniecznej jako uczestnik tamtych postępowań wskazywany jest syn obecnego pozwanego.

Apelacja powodów była jedynie zasadna w zakresie orzeczenia o kosztach procesu z uwagi na występowanie w sprawie po stronie powodowej osób pozostających w związkach małżeńskich, w których istnieje wspólność ustawowa obejmująca własność nieruchomości do których prowadzi droga, co powinno skutkować objęciem tych powodów solidarną odpowiedzialnością z tytułu kosztów procesu. ( art. 72 §1 pkt 1 w zw. z art. 105 §2 w zw. z art. 108 w zw. z art. 98 i art. 99 KPC).

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §1 zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 w ten jedynie sposób, że zastrzegł solidarną odpowiedzialność z tytułu kosztów procesu wskazanych powodów pozostających we wspólności ustawowej, a w pozostałym zakresie ich apelacje oddalił, natomiast w całości Sąd Okręgowy oddalił apelacje pozostałych powodów. (art. 385 KPC)

Na podstawie art. 108 §1 w zw. z art. 98 KPC Sąd Okręgowy orzekł o kosztach procesu w II instancji zasądzając od powodów na rzecz pozwanego zwrot kosztów procesu w kwocie po 160 zł zgodnie z §5 pkt 4 w zw. z §10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.1.2016 r., Dz.U. 2015, poz. 1800 ze zm.

Sąd Okręgowy pozostawił Sądowi Rejonowemu rozstrzygnięcie w zakresie kosztów sądowych, które zostały nadpłacone, w trybie art. 80 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSO Wojciech Borodziuk